W
ocenie przydatności zawodowej ucznia z niepełnosprawnością kluczowe znaczenie
ma DIAGNOZA (ocena aktualnego stanu zdrowia) oraz PROGNOZA (przewidywanie
ewentualnych pozytywnych lub negatywnych zmian w funkcjonowaniu organizmu).
Najczęściej
występujące schorzenia:
UKŁAD RUCHOWY – najbardziej wskazane zawody to takie, które nie
wymagają chodzenia czy stania, dużego wysiłku fizycznego, ponadto zawody
wykonywane w temperaturze pokojowej, wewnątrz pomieszczenia, bez pyłu i
wilgoci.
- WADY POSTAWY – jeśli
zostały zniwelowane za pomocą gimnastyki korekcyjnej, wówczas nie
determinują w sposób znaczący wyboru zawodu;
- SKRZYWIENIA
KRĘGOSŁUPA – skrzywienia II stopnia są przeciwwskazaniem do prac
stojących, chodzących i połączonych z dźwiganiem; skrzywienie III i IV
stopnia jest kalectwem i stanowi przeciwwskazanie do każdej pracy
fizycznej – wymaga leczenia szpitalnego i sanatoryjnego;
- PŁASKOSTOPIE
– płaskostopie II stopnia stanowi przeciwwskazanie do prac stojących,
chodzących i połączonych z dźwiganiem; III stopień płaskostopia stanowi
przeciwwskazanie do ciężkiej pracy fizycznej lub z elementami stania czy
chodzenia;
- OGRANICZENIA
MOŻLIWOŚCI MANIPULACYJNYCH ZWIĄZANE Z USZKODZENIAMI PALCÓW I DŁONI ORAZ
RUCHOMOŚCI STAWÓW – ograniczenie sprawności rąk i dłoni
utrudnia/uniemożliwia naprawy, montaże, pomiary, sterowanie ręczne;
ograniczenie sprawności kończyn dolnych stanowi przeciwwskazanie do prac
związanych z przemieszczaniem się w terenie i w polu ograniczonym (sterowanie
niektórymi zespołami maszyn), naprawą i montażem dużych obiektów.
UKŁAD WZROKOWY
– w przypadku niektórych zawodów samo noszenie szkieł może stanowić
przeciwwskazanie do ich wykonywania (np. praca na rusztowaniach, w dużym
zapyleniu, w wysokiej temperaturze).
- UCZNIOWIE
NIEWIDOMI – w wykonywaniu różnych zadań czynności wzrokowe są
rekompensowane przez zmysł słuchu i/lub dotyku, stąd najbardziej
wskazanymi zawodami są: muzyk, prawnik, instruktor rehabilitacji,
masażysta, filolog, psycholog, informatyk;
- UCZNIOWIE
NIEDOWIDZĄCY (SŁABOWIDZĄCY) – niemożliwe jest pełne skorygowanie wady za
pomocą okularów, wzrok jest jednak wykorzystywany do orientacji,
kierowania i kontrolowania przebiegu pracy: w przypadku wyboru zawodu
ważne jest ustalenie stopnia stabilizacji wady i ewentualnej możliwości
jej progresji;
- UCZNIOWIE Z
KRÓTKOWZROCZNOŚCIĄ (czyli nieostrym widzeniem przedmiotów dalej położonych
– korygowanym szkłami minusowymi) – przy dużej krótkowzroczności (powyżej
8 dioptrii) przeciwwskazane są wszelkie zawody wymagające wysiłku
fizycznego, prace na wysokości, rusztowaniach; średnia krótkowzroczność
(3-6 dioptrii) nie jest przeszkodą w wykonywaniu zawodu elektromechanika,
krawca, chemika; zaś w zawodach, w których wymagana jest bardzo duża
precyzja, rozróżnianie szczegółów i detali – przeciwwskazana jest nawet
mała krótkowzroczność (1-3 dioptrii),
- UCZNIOWIE Z
NADWZROCZNOŚCIĄ (nieostrym widzeniem przedmiotów z bliska, korygowaną
szkłami plusowymi) – przeciwskazane są zawody wymagające dużej precyzji,
drobiazgowości, przywiązywania uwagi do detali,
- UCZNIOWIE Z
ASTYGMATYZMEM (niezbornością widzenia: zniekształconym i nieostrym obrazem
w części pola widzenia, korygowaną za pomocą tzw. szkieł cylindrycznych);
przeciwwskazane są wszelkie zawody wymagające precyzji, prawidłowej oceny
odległości, zawody wymagające pracy na wysokości, obsługi maszyn w ruchu,
- UCZNIOWIE ZE
ŚLEPOTĄ JEDNEGO OKA (jednoocze faktyczne) lub z NIEDOWIDZENIEM JEDNOOCZNYM
(jednoocze praktyczne: zaburzona jest ostrość widzenia tylko jednego oka),
UCZNIOWIE Z ZEZEM (nieskojarzonymi ruchami gałek ocznych, w efekcie
których każde oko odbiera inny obraz), UCZNIOWIE Z ZABURZENIAMI POLA
WIDZENIA (ubytkami i ograniczeniami w polu widzenia): przeciwwskazane są
zawody wymagające widzenia przestrzennego, pracy na wysokości, przy
obsłudze maszyn w ruchu; w pracy konieczna jest także ochrona sprawnego
oka (przed urazami mechanicznymi, termicznymi, chemicznymi,
przeciążeniem),
- UCZNIOWIE Z
OCZOPLĄSEM (niemożnością utrzymania nieruchomo gałek ocznych): nie mogą
wykonywać zawodów przemysłowych, wymagających precyzji, ponadto prac na
wysokości czy pod ziemią, w niedostatecznym oświetleniu,
- UCZNIOWIE Z
ZABURZENIAMI WIDZENIA BARW (zależnie od typu zaburzenia: daltonizm – brak
rozróżnienia barwy czerwonej i zielonej; protanopia – brak rozróżnienia
barwy czerwonej; deuteranopia – brak rozróżniania barwy zielonej;
tritanopia – brak rozróżniania barwy niebieskiej), stanowią
przeciwskazanie do wykonywania zawodów, w których barwy i ich odcienie
odgrywają ważną rolę, np. kucharz, fryzjer, krawiec, elektronik,
informatyk,
- UCZNIOWIE Z
ZAĆMĄ (zmętnienie soczewki oka, które ogranicza do niego dopływ światła i
utrudnia widzenie) stanowi ona przeciwwskazanie do wykonywania zawodów
wymagających precyzji, prawidłowej percepcji kształtów, liter i cyfr,
widzenia obuocznego,
- UCZNIOWIE Z
JASKRĄ (wzrost ciśnienia w gałce ocznej, często uwarunkowana genetycznie):
uczniowie ci nie mogą wykonywać ciężkich prac fizycznych, w ruchu i na
wysokościach, w warunkach promieniowania, w zmiennym oświetleniu,
wymagających dużej precyzji i koncentracji na szczegółach,
- UCZNIOWIE Z
ZAPALENIEM SPOJÓWEK – przeciwwskazane są zawody, w których mogą występować
czynniki uczulające: praca w pyle, kurzu, dymie, gazach drażniących,
zmiennych warunkach termicznych, przy obsłudze maszyn i urządzeń w ruchu
UKŁAD SŁUCHOWY I RÓWNOWAGI
- UCZNIOWIE Z
WADAMI SŁUCHU (głuchota – całkowity zanik słuchu lub tak ograniczony, że
niemożliwe jest pełne skorygowanie go aparatem słuchowym co utrudnia
orientację w otoczeniu i porozumiewanie się z innymi); przeciwskazane są
zawody wymagające pracy z klientem, przy obsłudze i kontroli maszyn o
sygnalizacji dźwiękowej, pracy w ruchu ulicznym, a także przy słabym
oświetleniu
- UCZNIOWIE Z
NIEDOSŁUCHEM (uszkodzenie słuchu poddające się korekcji aparatem
słuchowym): uczeń nie może wykonywać zawodów wymagających stałych
kontaktów z klientami, pracy w hałasie (zawody przemysłowe), pracy na
wysokości, rusztowaniach
- UCZNIOWIE Z
ZABURZENIAMI RÓWNOWAGI (skutkują one zwykle upadkami, urazami): uczeń nie
może wykonywać zawodów przemysłowych, wymagających obsługi maszyn,
używania ostrych narzędzi, stałego przemieszczania się, ponadto pracy na
wysokości, w terenie, na nierównym podłożu
- UCZNIOWIE Z
WADAMI WYMOWY (bełkotanie – dyslalia, mowa nosowa, mowa niewyraźna,
jąkanie): wady te stanowią przeciwwskazanie do wykonywania zawodów
wymagających częstych zawodowych kontaktów z innymi ludźmi, a zwłaszcza
publicznych wystąpień,
- UCZNIOWIE Z
PRZEWLEKŁYM NIEŻYTOWYM I ROPNYM ZAPALENIEM UCHA ŚRODKOWEGO:
przeciwwskazane są zawody wymagające wysiłku fizycznego, związane z
częstymi zmianami ciśnienia, w trudnych warunkach atmosferycznych, w
zmiennej temperaturze, w hałasie
- UCZNIOWIE ZE
STANAMI ZAPALNYMI NOSA (przeciwwskazane są zawody narażające na kontakt z
potencjalnymi alergenami – ważna jest ich wcześniejsza, dokładna diagnoza)
- UCZNIOWIE Z
ZABURZENIAMI SMAKU I WĘCHU stanowią przeciwwskazanie do pracy w zawodach
gastronomicznych, związanych z piekarstwem, cukiernictwem, przetwórstwem
spożywczym; w przypadku zaburzeń węchu zabronione jest także wykonywanie
zawodów bazujących np. na ocenie zagrożeń dla środowiska za pomocą węchu
UKŁAD NERWOWY
- UCZNIOWIE Z
ZABURZENIAMI CZYNNOŚCIOWYMI UKŁADU NERWOWEGO (NERWICE I CHOROBY
PSYCHICZNE) przeciwwskazane są zawody związane z napięciem emocjonalnym,
wymagające dużej koncentracji uwagi, szybkiego tempa pracy, związane ze
stresem, dużą odpowiedzialnością, stałym komunikowaniem się z innymi
ludźmi, kierowaniem ludźmi; ponadto zawody wymagające prowadzenia
pojazdów, obsługi skomplikowanej aparatury, pracy na wysokości, ale też
zawody związane z ekspozycją na czynniki neurotoksyczne, promieniowanie i
hałas,
- UCZNIOWIE Z
EPILEPSJĄ: przeciwskazaniem są zawody przemysłowe, wymagające obsługi
maszyn i urządzeń, prowadzenia pojazdów, pracy na wysokościach, szybkiego
tempa działań, ponadto wszędzie tam, gdzie występuje ryzyko porażenia
prądem, ekspozycji na promieniowanie, czynniki toksyczne, hałas, przy
nagłych zmianach temperatury,
- UCZNIOWIE Z
MÓZGOWYM PORAŻENIEM DZIECIĘCYM (MPD): zwykle objawia się niedowładami,
wzmożonym napięciem mięśniowym, niesprawnością ruchową, zaburzeniami
równowagi, wadami wzroku, słuchu i mowy oraz często także
niepełnosprawnością intelektualną – przeciwskazania zatem analogicznie jak
do w/w schorzeń,
- UCZNIOWIE ZE
STWARDNIENIEM ROZSIANYM (SM) – zmiany w rdzeniu kręgowym powodują stopniowo
zaburzenia w przewodzeniu impulsów nerwowych, a w efekcie drętwienie i
drżenie kończyn, niedowłady, zaburzenia koordynacji wzrokowo-ruchowej,
osłabienie wzroku i słuchu, a także mowy, zaburzenia pamięci –
przeciwwskazania są zatem takie same jak w przypadku mózgowego porażenia
dziecięcego,
- UCZNIOWIE ZE
STANAMI POURAZOWYMI OUN (urazach głowy ze wstrząśnieniem mózgu): zwykle
ograniczenia utrzymują się do około roku po urazie; jeśli uraz jest silny
i towarzyszy mu encefalopatia pourazowa przeciwskazane są zawody
wymagające stałej koncentracji i podzielności uwagi, podejmowania ryzyka.
UKŁAD ODDECHOWY –
przeciwwskazane są zawody wymagające pracy w niekorzystnym środowisku, np.
zapyleniu, wymagającym kontaktu z odczynnikami, związkami chemicznymi,
tworzywami sztucznymi.
- UCZNIOWIE Z
PRZEWLEKŁYM ZAPALENIEM OSKRZELI – głównym przeciwskazaniem są zawody
wymagające pracy w zanieczyszczonym środowisku, narażające na kontakt z
gazami drażniącymi, odczynnikami chemicznymi, pyłami.
- UCZNIOWIE Z
ASTMĄ OSKRZELOWĄ – ciężkie postacie uniemożliwiają pracę wymagającą
jakiegokolwiek wysiłku fizycznego, również związane ze stresem czy
napięciem; jeśli astma ma zdiagnozowane podłoże alergiczne –
przeciwwskazane są zawody narażające na kontakt z określonym alergenem,
- UCZNIOWIE Z
GRUŹLICĄ PŁUC – przeciwskazana jest praca fizyczna, w trudnych warunkach
klimatycznych, narażająca na kontakt z czynnikami chemicznymi, pyłami, ale
też wymagająca stałych kontaktów z innymi ludźmi, ponadto przy produkcji
żywności.
UKŁAD KRĄŻENIA
- UCZEŃ Z
WADAMI SERCA, UCZEŃ Z ZABURZENIAMI RYTMU SERCA,
UCZEŃ Z NADCIŚNIENIEM
TĘTNICZYM – często ma skłonności do omdleń, zawroty głowy, bóle w klatce
piersiowej, czuje zmęczenie: przeciwskazane są zatem zawody wymagające
pracy fizycznej, ciągłego przemieszczania się, również w kontakcie z
prądem elektrycznym, w trudnych warunkach klimatycznych, w wysokiej
temperaturze, w stresie,
- UCZEŃ Z TZW.
SZMERAMI – jeśli szmery towarzyszą rozwojowi i wraz z nim ustępują – nie
determinują wyboru zawodu; jeśli jednak są to tzw. szmery skurczowe – po
dokonaniu pełnej diagnostyki kardiologicznej należy ocenić możliwości i
zagrożenia związane z wyborem określonego zawodu,
- UCZEŃ Z
HEMOFILIĄ (skazą krwotoczną) – nie może wykonywać wszelkich zawodów
wymagających pracy fizycznej, zwłaszcza tej narażającej na różnego typu
urazy,
- UCZEŃ Z
ŻYLAKAMI KOŃCZYN DOLNYCH – przeciwskazane są zawody wymagające
długotrwałej pozycji stojącej lub siedzącej bez możliwości jej zmiany,
ponadto zawody wymagające chodzenia po nierównej powierzchni i schodach
oraz wymagające dźwigania.
UKŁAD MOCZOWY
- UCZEŃ Z
PRZEWLEKŁYMI STANAMI ZAPALNYMI NEREK I PĘCHERZA MOCZOWEGO
- UCZEŃ Z
REFLUKSEM (ODPŁYWEM WSTECZNYM PĘCHERZOWO-MOCZOWYM)
- UCZEŃ Z
KAMICĄ NERKOWĄ
- UCZEŃ Z
ZESPOŁEM NERCZYCOWYM
- UCZEŃ Z
NIEWYDOLNOŚCIĄ NEREK:
w/w
schorzenia uniemożliwiają wykonywanie pracy fizycznej, zwłaszcza wymagającej
dźwigania, pracy tylko w pozycji stojącej, pracy w terenie, w zmiennych
warunkach atmosferycznych, w stale niskich temperaturach, a także w kontakcie z
substancjami toksycznymi czy drażniącymi.
CHOROBY TKANKI ŁĄCZNEJ
- UCZEŃ Z
CHOROBĄ REUMATYCZNĄ (bóle i obrzęki stawów, zaburzenia pracy mięśnia
sercowego, zmiany w układzie nerwowym pod postacią mimowolnych ruchów
głowy, rąk), UCZEŃ Z MŁODZIEŃCZYM REUMATOIDALNYM ZAPALENIEM STAWÓW
(sztywność stawów, gorączka, często wysypka na klatce piersiowej i udach):
uczeń
nie może wykonywać zawodów wymagających pracy fizycznej, podnoszenia,
dźwigania, pracy w zmiennych warunkach atmosferycznych, na wysokości, pod
ziemią, w kontakcie z substancjami drażniącymi czy toksycznymi, a także pracy
wymagającej dużej precyzji i koncentracji na szczegółach.
UKŁAD DOKREWNY (ENDOKRYNOLOGICZNY)
- UCZEŃ Z
NIEDOBORAMI WZROSTOWYMI (NISKOROSŁOŚCIĄ) – przeciwwskazane są zawody
wymagające pracy fizycznej,
- UCZEŃ Z
NADMIERNYM WZROSTEM (GIGANTYZMEM) – przeciwwskazane są zawody wymagające
obsługi maszyn i urządzeń, pracy na wysokości, na rusztowaniach,
- UCZEŃ Z
NIEDOBOREM WAGI – nie może wykonywać pracy wymagającej dużej wydolności
fizycznej, dużej odporności psychicznej, w zmiennych warunkach
klimatycznych; jeśli niedobór wagi jest efektem choroby – przeciwwskazania
zależą od jej rodzaju,
- UCZEŃ Z
NADWAGĄ – nie może wykonywać pracy na wysokości, ponadto pracy wymagającej
szybkiego tempa i precyzji, a także pracy w przemyśle spożywczym:
przetwórstwie, cukiernictwie, piekarstwie,
- UCZEŃ Z
CUKRZYCĄ – przeciwskazane są zawody wymagające wysiłku fizycznego, pracy
na wysokości, pracy pod ziemią, w zmiennych i trudnych warunkach
klimatycznych, ponadto w środowisku stresogennym.
CHOROBY SKÓRY
– przeciwwskazane są zawody wymagające częstych kontaktów z innymi,
reprezentacyjności, ponadto zawody wymagające kontaktu z czynnikami
chemicznymi, olejami, smarami, substancjami toksycznymi, z wszelkimi
potencjalnymi alergenami.
CHOROBY O PODŁOŻU ALERGICZNYM – przeciwwskazania są uzależnione od alergenu: uczeń
powinien unikać zawodów, w których może być narażony na kontakt z danym
alergenem.
- UCZEŃ Z
ZABURZENIAMI ZMYSŁU DOTYKU – nie może wykonywać zawodów polegających na
obsłudze urządzeń, pracach montażowych
- UCZEŃ Z
NADMIERNĄ POTLIWOŚCIĄ RĄK – nie może wykonywać zawodów opierających się na
kontakcie z innymi w kontekście zabiegów pielęgnacyjnych, leczniczych,
kosmetycznych, a także zawodów narażających na kontakt z prądem
elektrycznym, wymagających ręcznej obsługi urządzeń,
- UCZEŃ Z
NADMIERNĄ SUCHOŚCIĄ SKÓRY – również dyskwalifikuje w zawodach wymagających
bezpośredniego kontaktu z innymi (j.w), a także montażu drobnych
elementów.
UKŁAD POKARMOWY
- UCZEŃ Z
CHOROBAMI WĄTROBY – m.in. wirusowe zapalenie wątroby (typu B, C, D)
stanowi przeciwwskazanie do zawodów wymagających wysiłku fizycznego,
kontaktów z materiałem biologicznym (zawody medyczne), zawodów
gastronomicznych, ponadto kontaktu z czynnikami chemicznymi, toksycznymi,
- UCZEŃ Z CHOROBĄ
WRZODOWĄ ŻOŁĄDKA – nie może wykonywać zawodów wymagających ciężkiej pracy
fizycznej, kontaktu z substancjami toksycznymi, zawodów gastronomicznych,
a także narażających na stres.
Opracowanie:
(na
podst. G. Sołtysińska „ABC doradcy zawodowego. Poradnictwo zawodowe dla osób
niepełnosprawnych. Materiały dla szkolnego doradcy zawodowego”, KOWEZiU,
Warszawa 2010)
Elżbieta
Swat-Padrok